Letterlijk: Uit collectieve ervaringen van een groep(ering) voortvloeiend geheel van waarden, normen, overtuigingen en vanzelfsprekendheden op grond waarvan de leden van die groep(ering) waarnemen, oordelen en handelen.

Mensen beschikken over een geheel van kennis, verklaringen en oordelen met betrekking tot hun (sociale) omgeving, op grond van het feit dat zij deel uitmaken van de samenleving. Zij hebben dat geleidelijk, door middel van leerprocessen, verworven in hun omgang met anderen en tijdens hun ervaringen met die anderen.

Referentiekader wordt gevormd door sociale situaties: omstandigheden waarin we verkeren, groeperingen en netwerken waartoe we behoren, ons milieu, ons werk; de ervaringen die wij met de onzen opdoen. Gedeeltelijk ook school en opvoeding.

Het gaat de socioloog om het referentiekader zoals dat voortkomt uit de gemeenschappelijke ervaringen van verscheidene mensen in ongeveer dezelfde sociale situatie: de sociale bril en culturele lens waardoor de leden van een groepering of samenleving de dingen op ongeveer dezelfde wijze zien en interpreteren.

het samenleven van mensen in kleinere en grotere verbanden.

Vast, collectief bepaald patroon van gedragsvormen; procedure volgens welke men bepaalde dingen in een samenleving of groep doet omdat het zo hoort. 'Gestold bewustzijn.'

Als dat patroon lang genoeg doorgaat, wordt het de norm. Vorm van gestandaardiseerd gedrag. Maar soms ook groep of organisatie als drager van de institutie wordt instituut genoemd.

Bijvoorbeeld; huwelijk, maar ook Ombudsman of gezin

het geheel van kennis, verklaringen en oordelen met betrekking tot onze sociale omgeving

Letterlijk: Het aanleren of verwerven van de (sub)cultuur van de samenleving of milieu waarin men geboren wordt.

Het later alsnog overnemen van een vreemde (sub)cultuur of elementen daaruit na reeds gevormd te zijn in de eigen (sub)cultuur.

Uiterlijk teken ter herkenning van een positiebekleder, of een voorwerp dat nodig is om een rol te kunnen vervullen.

Bijvoorbeeld; toga van een rechter, wapenstok van politie, uniform van conducteur.

Uiterlijk teken dat wordt opgevat en/of bedoeld is als een verwijzing naar iets (prestige, macht, rijkdom en dergelijke) 'achter' een positie.

Bijvoorbeeld; uniform van politie is bedoeld als herkenning van politie (rolattribuut) maar ook als teken van macht (statussymbool).

Het zich zodanig eigen maken van de groepswaarden en -normen dat deze niet meer als van buitenaf opgelegd worden ervaren.

Het 'zien' van slechts die (sociale) verschijnselen waaraan vanuit het eigen (sociaal) referentiekader zin kan worden gegeven.

Verschillende mensen hebben verschillende kijk op hun omgeving. Ook al leven we allemaal in dezelfde maatschappij, we hebben niet allemaal dezelfde voorstelling.

De studenten in de klas die pen en papier kregen en moesten opschrijven wat ze waarnamen: de ene zag verouderde apparatuur, de andere de bouw van het lokaal, de andere schreef dingen op over de studenten...

Collectieve, meer of minder bindende, verwachtingen ten aanzien van het handelen of niet handelen onder bepaalde omstandigheden.

Als iemand niet voldoet aan een bepaalde verwachting, dat de omstanders hem op een manier bestraffen. (En ook als iemand extra goed voldoet aan die verwachting, dat omstanders hem belonen.)

Collectieve voorstellingen binnen een maatschappij of groepering omtrent wat goed, juist en daarom (in het algemeen belang) nastrevenswaardig is.

Individueel gedrag waarmee men de gangbare normen overtreedt.

Samenleving ziet deze mensen als 'spelbrekers'. Kan leiden tot irritatie (omdat de voorspelbaarheid in interacties verdwijnt) tot morele verontwaardiging (omdat bepaalde gewoonten geweld wordt aangedaan.)
Men vreest dat de eenheid in de samenleving uit elkaar kan vallen door deviant gedrag, maar het tegenovergestelde is juist waar; de samenleving staat sterker als eenheid tegen het deviante gedrag.

Een aanvankelijk onjuiste definitie van de situatie, die mensen ertoe brengt zich daarnaar te gedragen, zodat de onjuiste definitie van de situatie ten slotte juist wordt.

Iedereen zegt tegen een persoon dat diegene dom is en niks kan > die persoon gaat daarin geloven en denkt werkelijk dat hij/zij niks kan > de persoon zal ook vaker falen.

Een aanvankelijk juiste definitie van de situatie die mensen ertoe brengt zich daarnaar te gaan gedragen, waardoor de juiste definitie van de situatie ten slotte onjuist wordt.

Een voetbalteam is zo overtuigd dat ze gaan winnen > ze gaan niet meer trainen en er geen moeite voor doen, alles onderschatten > ze verliezen juist.
Ook: iemand is zo overtuigd dat hij/zij de toets wel haalt > gaat niet leren > faalt de toets.

Omvat al die gevallen waarin mensen door andere mensen (direct of indirect) bij herhaling gedwongen (kunnen) worden tot gedrag dat indruist tegen hun eigen waarden of belangen.

Aanvaarde en bewust ervaren vorm van sociale controle.

Extern: Innerlijke tweestrijd van een persoon wanneer hij als bekleder van meer dan 1 positie (positieset = het geheel van posities die verenigd zijn in 1 persoon, bv. leraar, vader, man, Nederlander) tegelijkertijd wordt geconfronteerd met tegenstrijdige verwachtingen met betrekking tot zijn gedrag.

Bv.: Persoon is leraar, en hij is van mening dat kinderen hard aangepakt moeten worden. Maar is ook vader, waarin hij vindt dat kinderen juist liefdevol behandeld moeten worden. In strijd met zichzelf.

Intern: Innerlijke tweestrijd van een persoon wanneer hij als bekleder van 1 positie tegelijkertijd wordt geconfronteerd met tegenstrijdige verwachtingen uit 1 role-set (= het geheel van uiteenlopende verwachtingen die verschillende personen met onderling verschillende posities koesteren ten aanzien van het gedrag van degene met 1 bepaalde positie, bv. de leraar die niet alleen met leerlingen te maken heeft, maar ook met collega's, manager, directeur, etc.).

Bv.: Leraar krijgt te maken met ijsvrij: leerlingen vinden dat ze vrij moeten krijgen, bestuur vindt dat onderwijs door moet gaan, schoolhoofd vindt dat ze best vrij mogen krijgen i.v.m. kosten. Oftewel: hij stelt altijd 1 partij teleur.

Sociaalpsychologisch proces waarbij bepaalde mensen op grond van hun uiterlijk of gedrag worden gestempeld en vervolgens in termen van dat stempel worden bejegend.

Bv. Een man gedraagt zich ietwat vrouwelijk en wordt bestempeld als homo, wordt negatief bejegend.

Sociale verschijnselen en menselijk gedrag eenzijdig menen te kunnen verklaren uit sociale factoren. (Nurture.) Externe factoren.

Eenzijdig sociale verschijnselen en menselijk gedrag menen te kunnen verklaren uit wat men ziet als de aangeboren en 'natuurlijke' aanleg van mensen. (Nature.) Interne factoren.

Gebrek aan overeenstemming tussen de leden van een sociale eenheid over belangrijke waarden en normen.

Situatie waarin veel mensen ten onrechte de consensus over waarden en normen overschatten, hun eigen overtreding als uitzondering beschouwen en zich daardoor schuldig voelen.

Bv. Publicatie in tijdschrift dat bijna alle jonge mannen masturberen, was een opluchting voor veel mannen, omdat zij dachten dat ze de enige waren.

Geschematiseerde en gefixeerde voorstelling ten aanzien van andere groeperingen, respectievelijk de leden daarvan, die in een bepaalde groepering gangbaar is.

Bv.: Men denkt dat alle gothics agressief en misantropisch zijn.

Middelen tot sociale controle of machtsuitoefening in de vorm van beloning (positieve sociale sanctie) of straf (negatieve sociale sanctie.)

Het aan een begrip toekennen van de mogelijkheid tot handelen. (Tot zaak/ding maken.)
Doen alsof er concrete dingen bestaan omdat er een woord voor bestaat.

Bv. De uitspraak 'de tijden veranderen en de mensen met hen', want tijden zijn immers het veranderde gedrag van mensen in de loop van de tijd.

Proces waarbij bepaalde gedragsvormen algemeen gangbaar worden.

(Ideaal)type van maatschappij in haar (volgens Tonnies) oorspronkelijke vorm, die wordt gekenmerkt door persoonlijke relaties, offervaardigheid en solidariteit in menselijke verhoudingen.

(Ideaal)type van maatschappij zoals deze zich heeft ontwikkeld vanuit de (volgens Tonnies) oorspronkelijke staat (Gemeinschaft), die wordt gekenmerkt door onpersoonlijke (zakelijke) relaties, egoïsme en individualisme in menselijke verhoudingen.

Gedachteconstructie waarbij de essentieel geachte kenmerken van een verschijnsel op de voorgrond zijn geschoven teneinde het beter te leren kennen; in deze als het ware 'overdreven' vorm komt een verschijnsel niet in de werkelijkheid voor; een ideaaltype is een werktuig voor de socioloog.

Algemene term voor processen waarbij mensen zich in de omgang met anderen cultuur en subcultuur eigen maken. (Zie enculturatie en acculturatie)

De (leer)processen waarbij 'nieuwelingen' in brede zin zich de, in de samenleving en in groeperingen daarbinnen, gangbare sociale en culturele vaardigheden eigen maken.

Wel of niet bezitten van productiemiddelen staat centraal.

Zocht oorzaken voor het uiteenvallen van de moraliteit. De integratie van de maatschappij moest tot stand komen door nieuwe moraliteiten via onderwijs en arbeid over te brengen.

Mensen zijn onderworpen aan de bureaucratie van de staat. Mensen zijn voor de maatschappij wat machines voor de economie zijn.

Bewijs zoeken dat iets niet waar is.

Bewijs zoeken dat iets wel waar is.

Interne factoren: Mensen voelen van nature de drang om met elkaar samen te leven.
Externe factoren: Mensen willen niet per se met elkaar samenleven, maar doen dit om te overleven.

Hoe kunnen mensen tegenover waarden staan:
- Conformisten: aanvaarden
- Vernieuwers: aanvaarden de waarden, maar streven daarnaar met nieuwe middelen
- Ritualisten: traditioneel vasthouden aan patronen
- Rebellen: willen andere waarden en andere middelen
- Retraitisten (onttrekkers): zijn niet betrokken

Sociaal handelen
Bewust (rationeel handelen):
- Doelrationeel
- Waarderationeel
Onbewust (niet-rationeel handelen):
- Emotioneel
- Traditioneel

Wederzijds beïnvloeden van en door mensen.

De verwachting dat elkaar beter leren kennen ook zou leiden tot elkaar aardig vinden en tot aanvaarding. Met andere woorden: een kleinere sociale afstand.

Het idee hebben elkaar te begrijpen, maar het tegendeel is waar.

1. Iets dat voortvloeit uit een zekere mate van eensgezindheid.
2. Working consensus: voldoende overeenstemming om het sociale verkeer min of meer soepel te laten verlopen.
3. Het voorzien in elkaars behoefte.

Iemand speelt een rol zonder er zelf daadwerkelijk in te geloven.

Het niet in het bezit zijn van bepaalde 'statussymbolen' wordt juist het statussymbool.

Officieel: Het hoort eigenlijk zo, maar... Algemeen bekend dat het zo hoort.
Officieus: Onderschrijft ieder voor zich, zonder het goed van elkaar te weten.

Waardeconflict: De ene groepering probeert, uit volle overtuiging van zijn eigen morele gelijk, een andere groepering haar waarden en normen op te leggen.
Belangenconflict: Twee groeperingen willen 'hetzelfde', maar er is niet genoeg voor allebei, dus probeert de ene groepering ten koste van de ander aan haar trekken te komen.

1. Sociale controle als het vermogen van een samenleving om zichzelf te reguleren.
2. Sociale controle als een manier van een samenleving om individuen ertoe te brengen zich aan de bestaande waarden en normen te houden.
3. Sociale controle als een manier waarop individuen elkaar tot het naleven van waarden en normen trachten te brengen.

Onderlinge samenhang en wisselwerking tussen sociale verschijnselen.

Mensen hebben een verstand en kunnen symboliek en betekenis toekennen aan dingen en verschijnselen en daar hun gedrag op afstemmen. Dieren bezitten instincten, en deze hebben mensen niet of nauwelijks.

Hetgeen wat wij alleen in het gebodene zien of horen.

Hetgeen waarvoor wij ons openstellen of waaraan we worden blootgesteld.

Hetgeen wat wij onthouden

positieve of negatieve gevoelens van de waarnemer

De selectiviteit gaat nog verder dan alleen maar wat wij in het gebodene zien of horen

Het selecteren begint al bij hetgeen waarvoor wij ons openstellen of waaraan we worden blootgesteld.

Het eindigt met wat wij onthouden van wat wij hebben waargenomen.

Door de positieve of negatieve gevoelens van de waarnemer.

Goffman.